Những lưu ý cho mùa cúm 2024-2025 trong bối cảnh biến đổi khí hậu
- Ngày cập nhật: 26/9/2024
Mục lục
I. Mở đầu
Hiện nay, dịch cúm vẫn đang là một trong những mối quan tâm hàng đầu của cộng đồng y tế toàn cầu. Theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 3-5 triệu ca bệnh nặng và 290.000-650.000 ca tử vong do cúm trên toàn thế giới. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc chuẩn bị trước mỗi mùa cúm, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, lũ lụt đang diễn biến phức tạp và sự xuất hiện của các chủng virus mới.
II. Xu hướng cúm mùa đông xuân (2024-2025) – Dữ liệu và dự báo
- Các chủng virus cúm dự kiến lưu hành năm nay
Dựa trên các dữ liệu giám sát và phân tích xu hướng, WHO đã khuyến nghị về thành phần kháng nguyên virus của vaccine cúm cho mùa (2024-2025) ở Bắc bán cầu bao gồm các chủng:
Cúm A/Victoria/4897/2022 (H1N1) pdm09-like virus;
Cúm A/Thailand/8/2022 (H3N2)-like virus;
Cúm B/Austria/1359417/2021 (B/Victoria lineage)-like virus.
Cúm B/Phuket/3073/2013 (B/Yamagata lineage)-like virus.
Thông báo được đưa ra sau cuộc họp về thành phần kháng nguyên virus của vaccine cúm. Cuộc họp này được WHO tổ chức hai lần mỗi năm, một lần cho Nam bán cầu và một lần cho Bắc bán cầu, khuyến nghị về thành phần kháng nguyên virus có trong vaccine, được các cơ quan quản lý vaccine quốc gia và các công ty dược phẩm sử dụng để phát triển vaccine cho mùa cúm tiếp theo.
Việc cập nhật định kỳ các virus có trong vaccine cúm là cực kỳ cần thiết để nâng cao hiệu quả của vaccine do đặc tính liên tục tiến hóa của virus cúm.
- Tác động của biến đổi khí hậu đến mô hình lưu hành cúm
Các nghiên cứu gần đây cho thấy mối quan hệ phức tạp giữa biến đổi khí hậu và mô hình lưu hành cúm.
1. Góp phần gây ra các đợt bùng phát cúm diện rộng
Biến đổi khí hậu có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện và lây truyền cúm bằng cách ảnh hưởng đến đặc điểm sinh học của virus, khả năng mắc bệnh của kí chủ, hành vi con người, và điều kiện môi trường của hệ sinh thái. Bằng chứng cho thấy thay đổi nhiệt độ thất thường trong giai đoạn giao mùa hoặc trong mùa đông sẽ làm cho các đợt dịch cúm bùng phát sớm hơn và nghiêm trọng hơn.
Nguy cơ mắc cúm cũng tăng lên sau những trận lũ lụt, với nguy cơ cao nhất ở các khu vực đông dân cư nhất. Vì vậy, những người sống, làm việc trong môi trường bị ngập lụt nên xem xét các biện pháp phòng ngừa cần thiết, nhằm giảm thiểu nguy cơ mắc cúm.
2. Mở rộng phạm vi hoạt động của cúm tại các vùng nhiệt đới
Nhiệt độ toàn cầu nóng lên góp phần làm tăng hoạt động của cúm và đỉnh dịch cúm ở các khu vực nhiệt đới. Có giả thuyết cho rằng nhiệt độ môi trường cao làm suy giảm đáp ứng miễn dịch của cơ thể đối với bệnh cúm, đặc biệt là virus cúm A.
3. Xuất hiện các biến thể mới của virus cúm
Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy biến đổi khí hậu đang đẩy nhanh sự lây lan toàn cầu và sự xuất hiện của các biến thể cúm mới. Các đột biến “điểm” hay “đoạn” trên thông tin di truyền của virus cúm góp phần tạo nên các biến thể hay chủng virus cúm mới; làm nền tảng cho sự bùng phát hay tái bùng phát dịch cúm hàng năm.
III. Mức độ nghiêm trọng của cúm mùa năm nay so với mùa trước
Áp lực lên hệ thống y tế và tác động kinh tế-xã hội
CDC dự báo tỷ lệ nhập viện đỉnh điểm do cúm sẽ tương đương hoặc thấp hơn so với mùa 2023-2024. Tuy nhiên, các mùa trước đã có sự khác biệt lớn về số lượng người mắc bệnh, nhập viện và tử vong do cúm. Tùy thuộc vào các chủng lưu hành, miễn dịch quần thể đối với các chủng khác nhau, và hiệu quả của vaccine đối với chủng đang lưu hành mà mức độ nghiêm trọng của cúm sẽ thay đổi so với mùa trước. Tiêm chủng đóng vai trò nền tảng trong việc ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng do cúm.
Tác động đến sức khỏe cá nhân
Mức độ nghiêm trọng của cúm đối với sức khỏe cá nhân sẽ tùy vào chủng virus, độc lực virus cúm và yếu tố nguy cơ (bệnh nền) của từng người. Tuy nhiên, các báo cáo ban đầu cho thấy chủng cúm chiếm ưu thế trong mùa 2024-2025 có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng hơn [9], đặc biệt là ở nhóm dân số có nguy cơ cao.
Khả năng kháng thuốc của virus cúm
Tình trạng kháng thuốc kháng virus là một thách thức lớn đối với việc điều trị nhiễm cúm. Các thuốc không còn được khuyến nghị sử dụng như amantadine và rimantadine do tình trạng kháng thuốc lan rộng. Tình trạng kháng thuốc với các chất ức chế neuraminidase như oseltamivir đang ngày càng đáng báo động. Gần đây, các nhà khoa học đã phát hiện một số chủng virus cúm lưu hành kháng lại baloxavir marboxil.
Qua khả năng gây bệnh của virus cúm năm nay và tình trạng kháng thuốc của virus cúm, chúng ta có thể thấy rõ tầm quan trọng của việc phòng ngừa cúm. Phòng ngừa là giải pháp ưu tiên hàng đầu khi mà các lựa chọn điều trị bị hạn chế; trong đó tiêm vaccine cúm là biện pháp phòng ngừa đặc hiệu và hiệu quả nhất chống lại bệnh hay dịch cúm. Vaccine giúp cơ thể tạo ra kháng thể, bảo vệ chống lại virus mà không phụ thuộc vào tình trạng kháng thuốc.
IV. Chiến lược phòng ngừa cúm thời đại số
Tiêm vaccine cúm cập nhật chủng (2024-2025)
Vaccine cúm (2024-2025) đã được cập nhật để bảo vệ chống lại các chủng virus cúm dự kiến lưu hành trong mùa cúm sắp tới. Bộ Y tế khuyến cáo tiêm vaccine cúm cho các nhóm đối tượng, đặc biệt là những người có nguy cơ cao như người cao tuổi, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền.
Công nghệ sản xuất vaccine hiện đại
Ở Việt Nam có các loại vaccine cúm phân loại theo công nghệ sản xuất. Trong đó, công nghệ vaccine cúm tiểu đơn vị là một bước tiến quan trọng trong lĩnh vực phát triển vaccine, hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích, đặc biệt là khả năng giảm thiểu tác dụng phụ trong lúc tiêm và sau khi tiêm.
Vaccine tiểu đơn vị được tạo ra bằng cách sử dụng những phần kháng nguyên cần thiết của virus cúm bao gồm các protein bề mặt như hemagglutinin (HA) hoặc neuraminidase (NA), thay vì sử dụng toàn bộ virus bất hoạt hoặc suy giảm độc lực.
Nhờ đó, vaccine tiểu đơn vị có tính đặc hiệu cao vì chỉ chứa các thành phần kháng nguyên cần thiết tạo ra kháng thể của virus, giúp giảm thiểu phản ứng không mong muốn đối với các thành phần virus khác.
V. Kết luận: Hướng tới tương lai kiểm soát cúm hiệu quả
Khuyến khích chủ động bảo vệ sức khỏe
Mỗi cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa sự lây lan của cúm. Hãy duy trì thói quen vệ sinh tốt như rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang khi bị ốm, và tránh đến nơi đông người khi không cần thiết. Chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục đều đặn cũng giúp tăng cường hệ miễn dịch.
Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiêm phòng
Tiêm vaccine cúm hàng năm không chỉ bảo vệ bản thân mà còn góp phần bảo vệ cộng đồng. Hãy chủ động đặt lịch tiêm chủng và khuyến khích người thân, bạn bè cùng tham gia để tạo nên một hàng rào miễn dịch cộng đồng bền vững.
VI. Nguồn thông tin và hỗ trợ
Trang web chính thống về cúm mùa
- https://www.acare.abbott.vn/cum/
- https://www.who.int/vietnam/vi/health-topics/influenza-(seasonal)
- https://www.cdc.gov/flu/index.htm
Các cơ sở y tế uy tín cung cấp dịch vụ tiêm chủng
- Hệ thống bệnh viện có phòng tiêm trên toàn quốc
- Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật các tỉnh, thành phố
- Các phòng tiêm chủng dịch vụ được Bộ Y tế cấp phép
Xem thêm:
- Tiêm phòng cúm – Tăng cường hàng rào bảo vệ cả gia đình
- Tại sao cần tiêm vắc xin cúm và tiêm vắc xin cúm giá bao nhiêu tiền?
- Cúm mùa từ A-Z: Những điều cần biết về bệnh cúm mùa
Tài liệu tham khảo:
[1] World Health Organization. (2023). Influenza (Seasonal). https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/influenza-(seasonal)
[2] World. Recommendations announced for influenza vaccine composition for the 2024-2025 northern hemisphere influenza season. Who.int. Published February 23, 2024. https://www.who.int/news/item/23-02-2024-recommendations-announced-for-influenza-vaccine-composition-for-the-2024-2025-northern-hemisphere-influenza-season#:~:text=For%20quadrivalent%20egg%2D%20or%20cell
[3] He Y, Liu WJ, Jia N, Richardson S, Huang C. Viral respiratory infections in a rapidly changing climate: the need to prepare for the next pandemic. EBioMedicine. 2023; 93:104593. doi:10.1016/j.ebiom.2023.104593
[4] Kontowicz E, Brown G, Torner J, Carrel M, Baker KK, Petersen CA. Days of Flooding Associated with Increased Risk of Influenza. J Environ Public Health. 2022; 2022:8777594. Published 2022 Jun 3. doi:10.1155/2022/8777594
[5] Ding G, Li X, Li X, et al. A time-trend ecological study for identifying flood-sensitive infectious diseases in Guangxi, China from 2005 to 2012. Environ Res. 2019; 176:108577. doi:10.1016/j.envres.2019.108577
[6] Liang Y, Sun Z, Hua W, et al. Spatiotemporal effects of meteorological conditions on global influenza peaks. Environ Res. 2023; 231(Pt 2):116171. doi:10.1016/j.envres.2023.116171
[7] Wang D, Lei H, Wang D, Shu Y, Xiao S. Association between Temperature and Influenza Activity across Different Regions of China during 2010-2017. Viruses. 2023; 15(3):594. Published 2023 Feb 21. doi:10.3390/v15030594
[8] COMMENTARY: Climate Change is helping the H5N1 Bird Flu Virus Spread and Evolve. U of G News. Published June 20, 2024. Accessed September 13, 2024. https://news.uoguelph.ca/2024/06/commentary-climate-change-is-helping-the-h5n1-bird-flu-virus-spread-and-evolve/
[9] CDC. 2024-2025 Respiratory Disease Season Outlook. CFA: Qualitative Assessments. Published 2024. Accessed September 13, 2024. https://www.cdc.gov/cfa-qualitative-assessments/php/data-research/season-outlook24-25/index.html
[10] Coughlan L, Neuzil KM. Outpacing antiviral resistance: new treatments for influenza virus infection. Lancet Infect Dis. 2024; 24(5):447-449. doi:10.1016/S1473-3099(23)00820-4
[11] Shah R and Prabhu S. Advantages of Subunit Influenza Vaccine: An Overall Perspective. Asian Journal of Paediatric Practice, 2018; 1:19-28
[12] Quyết định số 1950/QĐ-BYT ngày 06/06/2013